วรรณคดีเรื่อง “ สังข์ทอง ” เป็นวรรณคดีละครนอกเรื่องหนึ่งอันเป็นบทพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ( รัชกาลที่ ๒ )   เรื่องสังข์ทองนี้มีที่มาจากนิทานในปัญญาสชาดก  เรียกว่า “ สุวัณสังขชาดก ”   บ้างก็เชื่อว่าเป็นเรื่องจริง  ในตำนานพระราชนิพนธ์บทละครนอกที่สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ  กรมพระยาดำรงราชานุภาพ  ได้ทรงนิพนธ์ไว้มีข้อความดังนี้

                 "พวกชาวเมืองเหนืออ้างว่าเมืองทุ่งยั้งเป็นเมืองท้าวสามล  ยังมีลานศิลาแห่งหนึ่งว่าเป็นสนามคลีของพระสังข์  อยู่ไม่ห่างวัดพระมหาธาตุ  ฝาผนังก็เขียนเรื่องสังข์ทอง  เป็นฝีมือช่างครั้งกรุงเก่า  ยังปรากฏอยู่จนทุกวันนี้  ทางหัวเมืองฝ่ายตะวันตกก็อ้างว่าเมืองตะกั่วป่าเป็นเมืองท้าวสามลอีกแห่งหนึ่ง  เรียกภูเขาลูกหนึ่งว่า “ เขาขมังม้า ” อธิบายว่าเมื่อพระสังข์ตีคลีชนะ  ได้ขี่ม้าเหาะข้ามภูเขานั้นไป  ดังน "ี้ *                  

                 บทละครพระราชนิพนธ์เรื่องสังข์ทองนี้  มีพร้อมทุกรส  มีทั้งรัก  โศก  ทุกข์  ตลกขบขัน  ริษยาพยาบาท  ชิงดีชิงเด่น  ฯลฯ  กว่าจะจบลงด้วยความสุขสมหวังในที่สุด  เมื่อพระสังข์ได้พบพระชนกชนนีหลังจากที่ได้พลัดพรากจากกันหลายปี  ในส่วนของปัจจัยที่ทำให้เกิดความขัดแย้งหรือแตกแยกในครอบครัวนั้นในวรรณคดีเรื่องสังข์ทองปรากฏอยู่หลายประเด็นด้วยกันนอกจากจะเป็นเรื่องของอิทธิพลของการเลือกคู่ครองความเหมาะสมในการเลือกคู่ครองนั้น เป็นสิ่งสำคัญที่มีผลกระทบต่อความยุ่งยากที่จะเกิดขึ้นในครอบครัว ความเหมาะสมนี้ถูกตัดสินโดยค่านิยมและความเชื่อทางสังคม ดังที่ปรากฏในบทละครเรื่องสังข์ทอง ท้าวสามนนั้นต้องการให้ลูกสาวมีคู่ครองเพื่อตนจะได้ยกเมืองให้บุตรเขย

          เมื่อเป็นเช่นนั้นท้าวสามนจึงตั้งเกณฑ์ไว้สำหรับผู้ที่จะมาเป็นคู่ของพระธิดาของพระองค์ว่าต้องเป็นผู้มีบุญญาธิการ มีความรู้ เป็นคนดี แต่เมื่อนางรจนาเกิดเลือกคู่ไม่ตรงตามค่านิยมของท้าวสามนและสังคมจึงถูกขับไล่ออกจากวัง เกิดความยุ่งยากขึ้นในครอบครัว

 ภาพจาก www.oknation.net/.../images/Phaen/Amphawan19.jpg

*  กรมศิลปากร, ตำนานพระราชนิพนธ์บทละครนอก ( กรุงเทพ ฯ : ศิลปาบรรณาคาร , พ.ศ. ๒๕๑๓ ) , หน้าคำนำ.