ดอกเข็ม : แหล่งเรียนรู้โรงเรียนสตรีศรีสุริโยทัย

^{ชื่อพฤกษศาสตร์           : Ixora spp.}

^{ชื่อสามัญ                     : West Indian Jaxmine (เข็มเศรษฐี)}

^{ชื่อวงศ์                        : Rubiaceae}

^{วรรณคดีไทยที่กล่าวถึง        กาพย์ห่อโคลงนิราศทองแดง  มหาเวสสันดรชาดก}

^{ถิ่นกำเนิด                       ไทย พม่า มาเลเซีย} 

^{ดอกเข็มขาวพวงนั้นฉันถวาย                              แต่กลิ่นอายคลายพร้อมไม่หอมหวาน}

                                    ^{สารภีที่ใส่มาในพาน                                              ของเยาวมาลย์แม่อุบลคนสำคัญ}

                                          ^{( พระอภัยมณี : สุนทรภู่ )}

^{เป็นไม้พุ่มมีขนาดเล็กถึงขนาดกลาง ชอบดินร่วนซุยที่ชุ่มชื้นพอเหมาะ ชอบแ}

ดดจัด ทนแล้ง ให้ดอกตลอดปี มีพันธุ์ต่าง ๆ มากมายหลายชนิด เช่น เข็มเศรษฐี I. Macrothyrsa เข็มเหลือง – I. Chinensis เข็มแดง – I. Coccinea เข็มยาว – I. Finlaysoniana เข็มญี่ปุ่น – I. Strictra เป็นต้น  เข็มมีใบสีเขียวแก่ ใบแข็งหนา ไม่ค่อยเรียบ ดูย่นเล็กน้อย ใบออกเป็นคู่ตามข้อกิ่ง รูปร่างใบมีทั้งใบยาว โคนและปลายเรียว เช่น เข็มเศรษฐี ใบป้อมเช่นเข็มเหลืองและใบเล็กเช่นเข็มญี่ปุ่น ทั้งนี้แล้วแต่พันธุ์  ออกดอกเป็นช่อแบนใหญ่ ที่ปลายยอดหรือกิ่งข้าง ดอกมีหลากสีด้วยกันคือ สีแดง ส้ม ชมพู เหลือง และขาว เป็นต้น    ดอกเข็มมีลักษณะเป็นหลอดเล็ก ๆ ที่ปลายหลอดมีกลีบแยกจากกันเป็น 4 กลีบ คล้ายรูปดาว ถ้าดอกซ้อนอาจจะมีถึง 8 กลีบ หรือมากกว่านั้น ปลายกลีบอาจโค้งมน หรือ แหลม โคนดอกเป็นหลอดยาวติดอยู่กับรังไข่ เมื่อดอกตูมมีลักษณะเป็นรูปเรียวคล้ายเข็ม ^{เกสรตัวผู้ติดอยู่ที่หลอดดอกด้านบน และอยู่สลับกับกลีบ เกสรตัวเมียยื่นเลยหลอดดอกออกมา มี 2 แฉก เข็มจะออกดอกตลอดทั้งปี   น้ำหวานจากดอกเข็มมีปริมาณมาก เราสามารถดูดน้ำหวานด้วยปากโดยตรงจากดอกเข็มแต่ละดอกได้โดยง่าย
ขยายพันธุ์              การเพาะเมล็ด และด้วยการตอน วิธีปักชำกิ่ง}

^{ป ระโยชน์ของดอกเข็ม}       

 ^{รากมีรสหวานใช้รับประทานแก้โรคตา เจริญอาหาร ใบใช้เป็นยาฆ่าพยาธิ ดอกแก้โรคตาแดง ตาแฉะ ผลแก้โรคริดสีดวงในจมูก}

เข็มเป็นไม้พุ่มซึ่งมีดอกสวยงามชนิดหนึ่งที่อยู่ในวงศ์ RUBIACEAE ลักษณะของดอกจะเกิดจากการอยู่รวมกันเป็นช่อๆมีหลากหลายสี มีคุณค่าทางสมุนไพรบางทีก็อาจนำมาทำเป็นอาหารได้

ลักษณัทั่วไป

ต้นเข็มเป็นพรรณไม้ยืนต้นมีพุ่มขนาดเล็กจนถึงขนาดกลางขนาดลำต้นมีความสูงประมาณ3-5 เมตรลำต้นเป็นต้นเดี่ยวหรือแตกกอแผ่สาขาออกไปเป็นต้นต้นเล็กกลมขนาดเส้นรอบวงประมาณ 4-10 เซนติเมตรลำต้นเรียบสีน้ำตาลกิ่งยอดมีสีเขียวแตกกิ่งตรงขึ้นด้านบน ใบเป็นใบเดี่ยวออกเป็นคู่สลับกันรอบต้นและกิ่ง ใบแข็งเปราะมีสีเขียวสด โคนใบมนปลายใบแหลม ลักษณะใบมีขนาดและรูปร่างแตกต่างกันตามชนิดพันธุ์ออกดอกเป็นช่อออกตรงส่วนยอดซึ่งมีก้านดอกชูไว้ภายในช่อประกอบด้วยดอกเล็กๆลักษณะเป็นหลอดเล็ก ๆ ซึ่งมีกลีบอยู่ส่วนบน ประมาณ 4-5 กลีบ กลีบเล็กแหลม ลักษณะดอกและสีสรรแตกต่างกันไป

การเป็นมงคล

คนไทยโบราณเชื่อว่า บ้านใดปลูกเข็มไว้ประจำบ้าน จะทำให้มีความฉลาดเฉียบแหลม เพราะเข็มคือสิ่งที่มึความแหลมคมดังนั้นคนไทยโบรานจึงใช้ดอกเข็มในพิธีไหว้ครูเพื่อจะได้เป็นนักปราชญ์ที่มีสติปัญญาฉลาดเฉียบแหลมนอกจากนี้ยังใช้ดอกเข็มเป็นเครื่องบูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ และพิธีทางศาสนาได้เป็นสิริมงคลยิ่งนัก

ตำแหน่งที่ปลูกและผู้ปลูก

เพื่อเป็นสิริมงคลแก่บ้านและผู้อาศัย ควรปลูกต้นเข็มไว้ ทางทิศตะวันออก ผู้ปลูกควรปลูกในวันพุธเพราะโบราณเชื่อว่าการปลูกไม้เพือเอาประโยชน์ทั่วไปทางดอก ให้ปลูกในวันพุธ

การปลูก

1. การปลูกในกระถางเพื่อประดับภายนอกอาคารบ้านเรือน ใช้กระถางทรงสูงขนาด 8-12 นิ้ว ใช้ปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยหมัก : แกลบผุ

   ดินร่วนอัตรา1:1:1 ผสมดินปลูกควรเปลี่ยนกระถางปีละครั้งเพราะการเจริญเติบโตของทรงพุ่มโตขึ้นและเพื่อเปลี่ยนดินปลูก

  ใหม่ทดแทนดินปลูกเดิมที่เสื่อมสภาพไป

2. การปลูกในแปลงปลูกเพื่อประดับบริเวณบ้านและสวนนิยมปลูกเป็นกลุ่มตกแต่งสวนบริเวณบ้านหรือปลูกเป็นแนวรั้วก็ได้

   สามารถตัดแต่ง และบังคับรูปทรงได้ตามความเหมาะสม และความต้องการของผู้ปลูก ขนาดหลุมปลูก 30 x 30 x 30 เซนติเมตร

   ใช้ปุ๋ยคอก หรือปุ๋ยหมัก : ดินร่วน อัตรา 1:2 ผสมดินปลูก

การดูแล                                                                                          

แสง ต้องการแสงแดดจัด หรือกลางแจ้ง

น้ำ ต้องการปริมาณน้ำปานกลาง สามารถทนต่อความแห้งแล้ง การให้น้ำ 3-5 วัน/ครั้ง

ดิน ชอบดินร่วนซุย ดินร่วนปนทราย มีความชุ่มชื้น

ปุ๋ย ใส่ปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยหมัก อัตรา 0.5-1 กิโลกรัม/ต้น ควรใส่ 5-6 ครั้ง/ปี

การขยายพันธ์ การปักชำ การเพาะเมล็ด การตอน วิธีที่ได้ผลดีและนิยมกัน คือ การปักชำและการตอน

โรค ไม่ค่อยพบและมีปัญหาเรื่องโรค เพราะเป็นไม้ที่ทนทานต่อโรคได้ดี

ดอกเข็ม กับความหมาย

 ขึ้นชื่อว่าดอกเข็มแล้ว คงไม่มีใครไม่รู้จัก  และความหมายหนึ่งที่เราต่างก็รู้กันสำหรับดอกเข็มก็คือ  ดอกเข็มหมายถึง ความฉลาดหลักแหลม อันเปรียบเสมือนเข็มที่มีความแหลมคม  เราจึงใช้ดอกเข็มในพิธีไหว้บูชาครูกันทุกปี  แต่แน่นอนค่ะว่าเมื่อเรามีความหมายของดอกเข็มมาฝากเพื่อนๆ กันแล้วนั้น  ต้องไม่ใช่หมายถึง ความฉลาดหลักแหลมอย่างเดียวแน่นอนค่ะ

เมื่อมีการเทียบหาไม้มงคลประจำวันเกิดแล้ว  ดอกเข็มก็เป็นอีกพันธุ์หนึ่งที่เหมาะกับคนเกิดวันศุกร์  และเมื่อเทียบไม้มงคลประจำราศีเกิดนั้น  ดอกเข็มจะเหมาะกับคนที่เกิดราศีกุมภ์

เกี่ยวกับความเชื่อในการการเสริมสิริมงคลนั้น  เชื่อว่าบ้านใดปลูกดอกเข็มไว้ประจำบ้าน  จะทำให้ผู้ที่ปลูกและผู้ที่อาศัยอยู่ในบ้านมีความฉลาดหลักแหลม  รู้จักรักษาเอาตัวรอดจากสถานการณ์คับขันเฉพาะหน้า  ยิ่งครอบครัวใดมีเยาวชนที่กำลังศึกษาเล่าเรียนอยู่ ก็จะเกิดความสิริมงคลแก่ผู้นั้นเป็นอย่างยิ่ง  การปลูกดอกเข็มจึงเป็นการกระตุ้นให้เกิดความสนใจใฝ่รู้ในสิ่งที่มีประโยชน์ สามารถเพิ่มพูนความรู้ความสามารถของตนได้

การปลูกดอกเข็มตามความเชื่อทางสิริมงคลนั้น ควรให้คนที่ให้ความสำคัญกับการศึกษาเล่าเรียนเป็นผู้ลงมือปลูก  เพราะเชื่อว่าจะทำให้เกิดสิริมงคลแก่ผู้อยู่อาศัย  ทิศที่เหมาะแก่การปลูกคือ ทิศตะวันออก    โดยสามารถนำไปปลูกเป็นแนวรั้วได้  หากจะเคลื่อนย้ายหรือปลูกลงดินควรทำในวันพุธ ไม้ชนิดนี้จึงจะให้ผลในทางมงคลมากยิ่งขึ้น

_{^{การปลูกและการขยายพันธุ์}}
มีทั้งการเพาะเมล็ด และการทาบกิ่ง           
ในการปลูกต้นดอกเข็ม ไม่ยุ่งยาก เพราะดอกเข็มทนทานต่ออากาศแล้งได้ดีชอบแสงแดด จึงควรปลูกที่กลางแจ้ง

^{การบำรุงรักษาและศัตรูพืช}
การบำรุงรักษาในระยะแรกๆ ควรให้นำ้สม่ำเสมอ เป็นประจำ และควรพรวนดินให้รากเจริญเติบโตได้ดี
หลังจากที่ต้นเริ่มแข็งแรงไม่จำเป็นต้องลดน้ำบ่อย ลดสัปดาห์ละ 1 - 2 ครั้งก็พอ หรือว่าจะไม่ลดเลยก็ได้ (ถ้าปลูกในพื้นดิน เพราะสามารถทนแล้งได้ดีมาก)
ศัตรูพืชของดอกเข็มไม่ค่อยมี แต่ถ้าจะมีก้เป็นหนอนผีเสื้อชนิดที่มีขน

การเป็นมงคล
          คนไทยโบราณเชื่อว่า บ้านใดปลูกเข็มไว้ประจำบ้าน จะทำให้มีความฉลาดเฉียบแหลม เพราะเข็มคือสิ่งที่มึความแหลมคม ดังนั้นคนไทยโบรานจึงใช้ดอกเข็มในพิธีไหว้ครูเพื่อจะได้เป็นนักปราชญ์ที่มีสติปัญญาฉลาดเฉียบแหลมนอกจากนี้ยังใช้้ดอกเข็มเป็นเครื่องบูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ และพิธีทางศาสนาได้เป็นสิริมงคลยิ่งนัก

แหล่งอ้างอิง : _{^{http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B9%87%E0%B8%A1_(%E0%B8%9E%E0%B8%B7%E0%B8%8A)}}