ต้นหมาก

ประโยชน์จากต้นหมาก

ลำต้น

ใช้ทำเสาตอม่อ ฟากสับ แม่บันได ลูกบันได โคนแก่ใช้ทำขั้นพะองเพื่อทอดทำสะพานข้ามลำกระโดง ท้องร่อง และเมื่อทะลวงเอาไส้ในออก สามารถใช้ทำเป็นท่อระบายน้ำ ทำไม้คานใช้แบกของ ทำคร่าวสำหรับยึดฝาฟากสับ ในการปลูกห้างเฝ้าสวน สมัยก่อนชาวสวนจะประสบปัญหาน้ำท่วมทุกปี เนื่องจากฝนชุกและน้ำทะเลหมุน ชาวสวนก็จะใช้ต้นหมากกั้นคันดิน และเป็นตอม่อป้องกันคันดินที่กั้นน้ำเข้าสวนพังด้วย

ผล

ผลของหมากที่มีรสฝาดนั้น เมื่อยังอ่อน เรียกว่า “หมากอ่อน” ผลที่ยังไม่แก่ ซึ่งนิยมกิน เรียก “หมากดิบ” ผลแก่จัดเนื้อแข็ง เรียก “หมากสง” ส่วนผลที่แก่จัดมากๆ หล่นลงยังท้องร่อง หรือขึ้นนำลงมาทั้งทะลาย ชาวนสวนจะนำมาแช่หรือหมักกับน้ำในตุ่ม เพื่อไม่ให้เนื้อแห้ง และจะเก็บไว้ได้นาน เปลือกจะเน่ามีกลิ่นเหม็น เรียกว่า “หมากยับ”ผลของหมากจะมีมากเป็นช่วงระยะเวลาหนึ่ง ซึ่งเรียกว่า “หน้าหมาก” เมื่อเลยหน้าหมากไปแล้ว หมากจะหมด เรียกว่า “หมากขาดคอ” ดังนั้นชาวสวนจึงต้องแปรรูปหมาก ซึ่งถือเป็นการถนอมหมาก โดยวิธีที่นิยมที่สุดคือ การทำหมากแห้ง

ใบ

ใบของหมาก เรียกว่า “ทางหมาก” รวมทั้งกาบกมากที่เป็นส่วนหนึ่งของทางหมาก ก็มีประโยชน์มากต่อความเป็นอยู่ในชีวิตประจำวันของชาวสวน ชาวสวนจะใช้ก้านทางที่มีใบมาผูกห้อยตรงช่องทางเข้าออกของ “เวจ” ซึ่งเป็นที่ขับข่ายของชาวสวน ทางหมากมีใบหนาอ่อนนุ่ม สะดวกในการแหวกเข้าออก และยังเป็นที่บังตาเป็นอย่างดี ชาวสวนที่น้ำตาลมะพร้าวเป็นอาชีพหลักและอาชีพเสริม ยังใช้ทางหมากที่แห้งแล้วมาทำเป็น “เสวียน” ขนาดใหญ่สำหรับรองรับกระทะใบบัวขนาดใหญ่ขณะที่กวนน้ำตาลตงุ่นให้เป็นน้ำตาลปึก หรือน้ำตาลปี๊ป

กาบหมาก

ในสมัยก่อน ชาวสวนจะนำกาบหมากมาทำเป็นของเล่นให้เด็กๆ คือ รถลาก โดยเด็กคนหนึ่งจะนั่งลงบนกาบ มือจับที่โคนทาง เด็กอีกคนหนึ่งจับปลายทางที่เหลือใบไว้ แล้วเดินหรือวิ่งลากไป

นอกจากนี้กาบหมากยังสามารถนำมาดัดหรือเจียนทำเป็นเนียนสำหรับขูดน้ำพริกที่สาก และคดน้ำพริกจากครก คุณสมบัติที่ดีมากของเนียนนี้ก็คือ ความนิ่งของกาบกมาหนั่นเอง และกาบหมากยังสามารถนำมาทำเป็นที่จับกระทะเคี่ยวตาล เวลายกขึ้นลงจากเตาตาล แทนการใช้ผ้าได้อีกด้วย

กาบหมากยังเหมาะที่จะใช้ทำพัดสำหรับพัดให้คลายร้อนในหน้าร้อนได้เป็นอย่างดี โดยนำกาบหมากมาเจียนให้เป็นรูปกลมหรือวงรี มีที่สำหรับมือจับยื่นออกมาก โดยก่อนใช้จะต้องใช้ก้นของครกตำข้าวทับให้แบนเรียบเสียก่อน