เทศกาลกินเจ หรือ ประเพณีถือศีลกินผัก การบริโภคอาหารประเภทผักที่ไม่มีของสดของคาวผสม กำหนดเอาวันตามจันทรคติ คือ เริ่มต้นตั้งแต่วันขึ้น 1 ค่ำ ถึง ขึ้น 9 ค่ำ เดือน 9 ตามปฏิทินจีนของทุกปี รวม 9 วัน ซึ่งจะตรงกับเดือนตุลาคมของไทย
“กินเจ” ตรงกันวันอะไร
สำหรับในปี 2566 เทศกาลกินเจจะตรงกับวันที่ 15-23 ตุลาคม หลายคนอาจจะเริ่มเตรียมล้างท้องก่อนในมื้อเย็นในวันที่ 14 ต.ค.
ความหมายของคำว่า “เจ”
“เจ” ในภาษาจีนทางพุทธศาสนานิกายมหายานมีความหมายเดียวกับคำว่า อุโบสถ ดังนั้นการกินเจก็คือการรับประทานอาหารก่อนเที่ยงวัน เหมือนกับที่ชาวพุทธในประเทศไทยที่ถืออุโบสถศีล หรือรักษาศีล 8 โดยไม่รับประทานอาหารหลังจากเที่ยงวันไปแล้ว
แต่เนื่องจากการถืออุโบสถศีลของชาวพุทธนิกายมหายานที่ไม่กินเนื้อสัตว์ จึงนิยมนำการไม่กินเนื้อสัตว์ไปรวมกันเข้ากับคำว่ากินเจ กลายเป็นการถือศีลกินเจ ในปัจจุบันผู้ที่รับประทานอาหารทั้ง 3 มื้อแต่ไม่กินเนื้อสัตว์ก็ยังคงเรียกว่ากินเจ ฉะนั้นความหมายก็คือคนกินเจมิใช่เพียงแต่ไม่กินเนื้อสัตว์ แต่ยังต้องดำรงตนอยู่ในศีลธรรมอันดีงาม มีความบริสุทธิ์ สะอาด ทั้งกาย วาจา ใจ
ย้อนกลับไปเมื่อ194 ปี นับเป็นจุดเริ่มต้นที่ทำให้คนไทยรู้จักกับเทศกาลกินเจเป็นครั้งแรก เพราะในยุคนั้นเป็นยุคที่ ประชาชนชาวจีนจากมณฆล ฮกเกี้ยน (ฝูเจี้ยน) แต้จิ๋ว และซัวเถา ได้ทำการย้ายถิ่นฐานเข้ามาอยู่ที่ประเทศไทย ใน จ.ภูเก็ต จนกำเนิดอาชีพสำคัญอย่างการ ขุดแร่ และดีบุกขาย แม้ในระยะเวลานั้น ชาวจีนจะเข้ามาเพื่อทำมาหากินเอาชีวิตรอด แต่คนจีนก็ยังไม่ละทิ้งประเพณีที่สืบทอดกันมาอย่างช้านาน และนั่นคือ ประเพณีกินผัก กินเจ หรือ เจี๊ยะฉ่าย โดยที่ภูเก็ตถือเป็นที่แรก ที่ชาวไทยรู้จักกับประเพณีการกินเจ
จุดกำเนิดของการกินเจในไทย
ชาวไทยเชื้อสายจีนที่ภูเก็ต มีธรรมเนียมการกินเจที่กลายเป็นเทศกาลที่ยิ่งใหญ่ เป็นเอกลักษณ์โดดเด่น และเป็นจุดดึงดูดทางการท่องเที่ยวของภูเก็ตด้วย โดยชาวจีนถือศิลกินเจกันในเดือน 9 ก็เพราะเชื่อว่าเป็นห้วงยามที่เทพเจ้าทั้ง 9 จะเสด็จออกโปรดสัตว์บนโลกมนุษย์ แต่ดวงวิญญาญของเทพเจ้าไม่สามารถติดต่อกับมนุษย์ได้โดยตรง
เว้นเสียแต่ผ่าน “ร่างทรง” หรือ “ม้าทรง” ซึ่งก็คือบุคคลที่เทพเจ้าเห็นเหมาะสมจะนำวิญญาณของพระองค์เข้าครอบครองร่างนั้นชั่วขณะหนึ่ง เพื่อเป็นตัวแทนของพระองค์ในการกระทำกิจใดๆ บนโลกมนุษย์ โดยเฉพาะการออกโปรดสัตว์
แม้ว่าในประเทศจีนเทศกาลกินเจ จะไม่ได้ยิ่งใหญ่อลังการเท่าที่ไทย แต่ล้วนเป็นเรื่องของความเชื่อถือศรัทธา ว่าการกินเจคือการสักการะและบูชาตามความเชื่อเรื่องเทพเจ้า เพื่อให้เทพเจ้าประจำตระกูล หรือเทพเจ้าประจำหมู่บ้าน ได้ปกป้องรักษาตนด้วยการ ถือศีล กินผัก งดทำบาป โดยระยะเวลากินเจ 9 วัน เพราะเป็นการบูชา 9 เทวกษัตริย์ และแบ่งตำนาน 6 เรื่องที่สำคัญ สำหรับเทศกาลกินเจ พีพีทีวีรวบรวม เอาไว้ให้ครบแล้ว
ตำนาน 6 เรื่อง ในเทศกาลกินเจ
- ตำนานกินเจเพื่อรำลึกถึงนักรบ “หงี่หั่วท้วง”
- ตำนานกินเจเพื่อบูชา “ดาวนพเคราะห์” ทั้ง 9
- ตำนานกินเจเพื่อสักการบูชาพระพุทธเจ้าในอดีตกาล
- ตำนานกินเจเพื่อเป็นการบูชา“จักรพรรดิซ่งตี้ปิง”
- ตำนานที่กินเจเพื่อขจัดภัยพิบัติ
- ตำนานกินเจของเล่าเซ็ง
ตำนานกินเจเพื่อรำลึกถึงนักรบ “หงี่หั่วท้วง”
ตามความเชื่อของชาวจีน เล่าว่าการกินเจเริ่มขึ้นเพื่อรำลึกถึงนักรบ “หงี่หั่วท้วง” ซึ่งเป็นทหารชาวบ้านของจีนที่ต่อสู้ต้านทานกองทัพแมนจูอย่างกล้าหาญ ฝ่ายแมนจูมีปืนไฟของชาวตะวันตกที่ฝ่ายจีนไม่มี นักรบหงี่หั่วท้วงเหล่านี้จะประกอบพิธีกรรมนุ่งขาวห่มขาว ไม่กินเนื้อสัตว์และผักที่มีกลิ่นฉุน และท่องบริกรรมคาถาตามความเชื่อของจีน เชื่อกันว่าจะสามารถป้องกันปืนไฟได้ แต่ก็ไม่ประสบผล ครั้นจีนพ่ายแพ้แมนจู ชายชาวจีนถูกบังคับให้ไว้ผมอย่างชาวแมนจู ซึ่งสร้างความคับแค้นให้แก่ชาวจีนอย่างมาก ชาวจีนจึงรำลึกถึงนักรบหงี่หั่วท้วงเหล่านี้ด้วยสำนึกในบุญคุณ
ตำนานกินเจเพื่อบูชา “ดาวนพเคราะห์” ทั้ง 9
แม้ว่าการกินเจจะเป็นการกินผัก และไม่ประพฤติตนที่อาจให้ก่อภัยอันตรายแล้ว อีกนัยยะสำคัญเพื่อเป็นการประกอบพิธีกรรมเพื่อสักการบูชาพระพุทธเจ้าในอดีตกาล 7 พระองค์ และพระมหาโพธิสัตว์อีก 2 พระองค์ รวมเป็น 9 พระองค์ หรืออีกนัยหนึ่งเรียกว่า “ดาวนพเคราะห์” ทั้ง 9 ได้แก่ พระอาทิตย์ พระจันทร์ พระอังคาร พระพุธ พระพฤหัสบดี พระศุกร์ พระเสาร์ พระราหู และพระเกตุ ในพิธีกรรมบูชานี้สาธุชนในพระพุทธศาสนาสละเวลาทางโลกมาบำเพ็ญศีลงดเว้นเนื้อสัตว์และแต่งกายด้วยชุดขาว
ตำนานกินเจเพื่อสักการบูชาพระพุทธเจ้าในอดีตกาล
ผู้ถือศีลกินเจในพระพุทธศาสนาฝ่ายมหายานที่ปฏิบัติสืบต่อกันมาของชาวจีนในประเทศไทย เพื่อสักการบูชาพระพุทธเจ้าในอดีตกาล 7 พระองค์ ดังมีในพระสูตร ปั๊กเต๊าโก๋ว ฮุดเชียวไจเอียงชั่วเมียวเกง และพระมหาโพธิสัตว์อีก 2 พระองค์ รวมเป็น 9 พระองค์ (หรือ “เก้าอ๊อง”) คือ กล่าวไว้คือ
- พระวิชัยโลกมนจรพุทธะ
- พระศรีรัตนโลกประภาโมษอิศวรพุทธะ
- พระเวปุลลรัตนโลกวรรณสิทธิพุทธะ
- พระอโศกโลกวิชัยมงคลพุทธะ
- พระวิสุทธิอาศรมโลกเวปุลลปรัชญาวิภาคพุทธะ
- พระธรรมมติธรรมสาครจรโลกมโนพุทธะ
- พระเวปุลลจันทรโภคไภสัชชไวฑูรย์พุทธะ
- พระศรีสุขโลกปัทมอรรถอลังการโพธิสัตว์
- พระศรีเวปุลกสังสารโลกสุขอิศวรโพธิสัตว์
ทรงตั้งปณิธานจักโปรดสัตว์โลก จึงได้แบ่งกายมาเป็นเทพเจ้า 9 พระองค์ด้วยกัน โดยเทพเจ้าทั้ง 9 พระองค์ ทรงอำนาจตบะอันเรืองฤทธิ์บริหารธาตุดิน น้ำ ลม ไฟ และทอง ทั่วทุกพิภพน้อยใหญ่สารทิศ
- ไต้อวยเอี๊ยงเม้งทัมหลังไทแชกุน
- ไต้เจียกอิมเจ็งกื้อมึ้งงวนแชกุน
- ไต้กวนจิงหยิ้งลุกช้งเจงแชกุน
- ไต้ฮั่งเฮี่ยงเม้งม่งเคียกนิวแชกุน
- ไต้ปิ๊กตังง้วนเนี้ยบเจงกังแชกุน
- ไต้โพ้วปั๊กเก๊กบู๊เอียกกี่แชกุน
- ไต้เพียวเทียนกวนพัวกุงกวนแชกุน
- ไต้ตั่งเม้งงั่วคูแชกุน
- ฮุ้ยกวงไตเพียกแชกุน
ตำนานกินเจเพื่อเป็นการบูชา“จักรพรรดิซ่งตี้ปิง”
“จักรพรรดิซ่งตี้ปิง” ซึ่งเป็นจักรพรรดิองค์สุดท้ายของราชวงศ์ซ้องซึ่งสิ้นพระชนม์โดยทรงทำอัตวินิบาตกรรม (การฆ่าตัวตาย) ในขณะที่เสด็จไต้หวันโดยทางเรือ เมื่อมีพระชนนมายุได้ 9 พรรษา พิธีบูชาเพื่อระลึกถึงราชวงศ์ซ้องนี้ มีแต่เฉพาะในมณฑลฮกเกี้ยนซึ่งเป็นดินแดนผืนสุดท้ายของราชวงศ์ซ้องเท่านั้น โดยชาวฮกเกี้ยนได้จัดทำพิธีดังกล่าวนี้ขึ้นด้วยการอาศัยศาสนาบังหน้าการเมือง การที่เผยแผ่มาสู่เมืองไทยได้นั้นเพราะชาวจีนจากฮกเกี้ยนนำมาเผยแผ่
ตำนานที่กินเจเพื่อขจัดภัยพิบัติ
1,500 ปีมาแล้ว มณฑลกังไส เป็นดินแดนที่เจริญรุ่งเรืองมาก ฮ่องเต้เมืองนี้มีพระราชโอรส 9 พระองค์ซึ่งเป็นเลิศทั้งบุ๋นและบู๊จึงทำให้หัวเมืองต่างๆ ยอมสวามิภักดิ์ ยกเว้นแคว้นก่งเลี้ยดที่มีอำนาจเข้มแข็งและมีกองกำลังทหารที่เหนือกว่า
จนวันหนึ่งชาวกังไสเกิดความแตกสามัคคีและเอาเปรียบกัน เทพยดาทราบว่าอีกไม่นานกังไสจะเกิดภัยพิบัติจึงหาผู้อาสาช่วยแต่ชาวบ้านจะพ้นภัยได้ก็ต่อเมื่อได้สร้างผลบุญของตนเอง ดวงวิญญาณพระราชโอรสองค์โตรับอาสาและเพ่งญาณเห็นว่าควรเริ่มที่บ้านเศรษฐีใจบุญ ลีฮั้วก่าย
คืนวันหนึ่งคนรับใช้แจ้งเศรษฐีลีฮั้วก่ายว่ามีขอทานโรคเรื้อนมาขอพบเศรษฐีจึงมอบเงินจำนวนหนึ่งให้เป็นค่าเดินทาง แต่ขอทานไม่ไปและประกาศให้ชาวเมืองถือศีลกินเจเป็นเวลา 9 วัน 9 คืนผู้ใดทำตามภัยพิบัติจะหายไป เศรษฐีนำมาปฏิบัติก่อนและผู้อื่นจึงปฏิบัติตามจนมีการจัดให้มีอุปรากรเป็นมหรสพในช่วงกินเจด้วย
เล่าเอี๋ยเกิดศรัทธาประเพณีกินเจของมณฑลกังไสจึงได้ศึกษาตำราการกินเจของเศรษฐีลีฮั้วก่ายที่บันทึกไว้ แต่ได้ดัดแปลงพิธีกรรมบางอย่างให้รัดกุมยิ่งขึ้นและให้มีพิธีเชี้ยยกอ๋องส่องเต้ (พิธีเชิญเง็กเซียนฮ่องเต้มาเป็นประธานในพิธี)
ตำนานกินเจของเล่าเซ็ง
‘เล่าเซ็ง’ เข้าใจผิดคิดว่าแม่ตนตายไปเพราะเป็นโรคขาดสารอาหาร จนคืนหนึ่งแม่ได้มาเข้าฝันบอกว่า แม่ตายไปได้รับความสุขมากเพราะแม่กินแต่อาหารเจและตอนนี้แม่อยู่บนเขาโพถ้อซัว ตั้งอยู่บนเกาะน่ำไฮ้ ในมณฑลจิ๊ดเจียงถ้าลูกอยากพบแม่ให้ไปที่นั่น
เมื่อถึงเขาโพถ้อซัวขณะที่เล่าเซ็งก้มลงกราบไหว้พระโพธิสัตว์นั้น เขาเห็นแม่ลอยอยู่เหนือกระถางธูปเพียงคนเดียว ขณะเดินทางกลับเขาได้แยกทางกับหญิงสาวและได้พบเด็กชายคนหนึ่งยืนร้องไห้และได้ถามไถ่ได้ความว่าเป็นลูกของเขากับภรรยาที่เลิกกันไปนานแล้ว เขาจึงพาไปอยู่ด้วยแล้ววันหนึ่งหญิงสาวที่นำทางไปเขาโพถ้อซัวมาขออาศัยอยู่ด้วย ทั้งสามอยู่ด้วยกันอย่างมีความสุข
หญิงสาวผู้นั้นเป็นสาวบริสุทธิ์ประพฤติตนเป็นคนดีอยู่ในศีลธรรมและถือศีลกินเจอยู่เนืองนิตย์ นางรู้ว่าใกล้ถึงวันตายของนางแล้วจึงบอกเล่าเซ็ง เมื่อถึงวันนั้นนางอาบน้ำแต่งตัวด้วยอาภรณ์ที่ขาวสะอาดแล้วนั่งสักครู่ก็สิ้นลม เล่าเซ็งเห็นการจากไปด้วยดีของนางคล้ายกับแม่จึงเกิดศรัทธายกสมบัติให้ลูกชายแล้วประพฤติตนใหม่ เมื่อตายไปจะได้บังเกิดผลเช่นเดียวกับแม่และหญิงสาวและประเพณีกินเจจึงเริ่มขึ้น
อย่างไรก็ตามตำนานเล่านี้เป็นเรื่องที่เล่าสืบต่อกันมาปากต่อปาก และเป็นจุดกำเนิดให้ยึดถือกันมาอย่างแสนนาน
ความหมาย “ธงเจ”
ที่มาของภาพ : https://www.royalparkrajapruek.org/img/upload/20220929-6335511f12682.jpg
มีพื้นธงเป็นสีเหลืองซึ่งเป็นสีที่อนุญาตให้ใช้กับคนสองกลุ่มเท่านั้น คือกลุ่มกษัตริย์ ราชวงศ์ และกลุ่มอาจารย์ปราบผี ดังจะเห็นจากยันต์สีเหลืองตามภาพยนตร์จีน ดังนั้นสีเหลืองจึงเป็นสีของพุทธศาสนา หรือผู้ทรงศีล
บนธงจะเขียนตัวอักษรสีแดง อ่านว่า “ไจ” หรือ “เจ” มีความหมายว่า “ของไม่มีคาว” เหตุที่ใช้สีแดง เพราะชาวจีนเชื่อว่า เป็นสีมงคล สร้างความเจริญให้แก่ชีวิต
ธงเจ นอกจากจะเป็นสัญลักษณ์ของอาหารเจแล้ว ยังเป็นการเตือนให้พุทธศาสนิกชนที่ปฏิบัติตนถือศีลกินเจได้ตระหนักถึงการไม่เบียดเบียนชีวิตสัตว์ และการตั้งอยู่ในศีลตลอดช่วงกินเจ
3 จุดประสงค์หลัก “กินเจ”
ผู้ที่กินเจอาจจะมีจุดเริ่มต้นที่แตกต่างกันไป แต่จุดประสงค์หลักสามารถแบ่งได้เป็น 3 ประเภทดังนี้
1. กินเพื่อสุขภาพ อาหารเจเป็นอาหารประเภทชีวจิต เมื่อกินติดต่อกันไปช่วงเวลาหนึ่งจะทำให้ร่างกายเกิดการปรับตัวให้อยู่ในสภาวะสมดุล สามารถขับพิษของเสียต่างๆ ออกจากร่างกายได้ ปรับระบบไหลเวียนโลหิต ระบบทางเดินอาหารให้มีเสถียรภาพ
2. กินด้วยจิตเมตตา เนื่องจากอาหารที่เรากินอยู่ในชีวิตประจำวัน ประกอบด้วยเลือดเนื้อของสรรพสัตว์ ผู้มีจิตเมตตา มีคุณธรรมและมีจิตสำนึกอันดีงามย่อมไม่อาจกินเลือดเนื้อของสัตว์เหล่านั้นซึ่งมีเลือดเนื้อ จิตใจและที่สำคัญมีความรักตัวกลัวตายเช่นเดียวกับคนเรา
3. กินเพื่อเว้นกรรม ผู้ที่เข้าใจอย่างลึกซึ้งย่อมตระหนักว่าการกินซึ่งอาศัยการฆ่าเพื่อเอาเลือดเนื้อผู้อื่นมาเป็นของเราเป็นการสร้างกรรม แม้ว่าจะไม่ได้เป็นผู้ลงมือฆ่าเองก็ตาม การซื้อจากผู้อื่นก็เหมือนกับการจ้างฆ่าเพราะถ้าไม่มีคนกินก็ไม่มีคนฆ่ามาขาย (ถ้าไม่ฆ่าไม่ขายก็ไม่มีคนกิน) กรรมที่สร้างนี้จะติดตามสนองเราในไม่ช้าทำให้สุขภาพร่างกายอายุขัยของเราสั้นลงเป็นบ่อเกิดของโรคภัยไข้เจ็บ เมื่อผู้หยั่งรู้เรื่องกฎแห่งกรรมนี้จึงหยุดกินหยุดฆ่าหันมารับประทานอาหารเจ ซึ่งทำให้ร่างกายเติบโตได้เหมือนกัน โดยไม่เห็นแก่ความอร่อยช่วงเวลาสั้นๆ เพียงแค่อาหารผ่านลิ้นเท่านั้น
การปฏิบัติตนในช่วงกินเจ
ในช่วงเทศกาลกินเจ 9 วัน 9 คืน ผู้ที่ต้องการกินเจอย่างครบถ้วนสมบูรณ์ตามประเพณีการกินเจ จะต้องปฏิบัติดังนี้
1. รับประทาน “อาหารเจ”
2. งดอาหารรสจัด ซึ่งหมายถึงอาหารเผ็ด หวานมาก เปรี้ยวมาก เค็มมาก งดผักที่มีกลิ่นฉุนทั้งหลาย แยกภาชนะสำหรับอาหารเจเท่านั้น
3. รักษาศีลห้า
4. รักษาจิตใจให้บริสุทธิ์ รักษาอารมณ์ ไม่พูดคำหยาบคาย รวมถึงงดการมีเพศสัมพันธ์ ทำบุญทำทาน ไหว้พระ สวดมนต์
5. นุ่งขาวห่มขาวตลอดเทศกาลกินเจ และควรแต่งกายชุดขาวเข้าร่วมพิธีกรรมต่างๆในแต่ละศาลเจ้า
แหล่งที่มา :
https://www.thaipbs.or.th/news/content/332721
https://www.pptvhd36.com/news/ไลฟ์สไตล์/207132
